O REKONSTRUKCJI FILMU

Premiera niemego filmu „Pan Tadeusz” była niewątpliwie podniosłym wydarzeniem kulturalnym. Do 1939 roku obraz ten był wielokrotnie wyświetlany na dużym ekranie. Niestety, w czasie wojny film zaginął. Dopiero w latach 50. odnalazł się, liczący 1220 metrów (czyli zaledwie czterdziestokilkuminutowy) fragment filmu, który podobnie jak inne produkcje przedwojenne nie cieszył się w dobie PRL-u specjalnym uznaniem, a tym samym odszedł w zapomnienie. „Pan Tadeusz” spędził pozostałe lata w archiwum Filmoteki Narodowej. Przełom nastąpił w roku 2006, gdy we Wrocławiu szczęśliwie odnalazł się kolejny brakujący element kopii. Po latach trudno stwierdzić, dlaczego kopia nie zachowała się w tradycyjnych rolkach, lecz w kawałkach umieszczonych w osiemnastu pudłach na taśmę filmową. Wiadomo jedynie, że dziadek pani Agaty Szkarłat, która odnalazła brakujące fragmenty, mieszkał w Wilnie, a w 1939 roku podczas ucieczki przed Sowietami, zabrał film ze sobą. Monika Supruniuk, konserwatorka taśmy filmowej w Filmotece Narodowej po przeprowadzeniu dokumentacji znalezionej taśmy stwierdziła, że choć stan odnalezionej kopii jest bardzo zły (rozerwania, brak perforacji, typowe zabrudzenia i zarysowania wynikające z jej kinowej eksploatacji, ubytki w emulsji i skurczenia taśmy w skutek niewłaściwych warunków jej przechowywania), fakt jej odnalezienia jest znaczący. Taśma z Wrocławia (nitro - na podłożu łatwopalnym) pochodzi bowiem z tego samego okresu, w którym film był wyświetlany. To z kolei oznacza, że zawiera cenne informacje, np. o jej oryginalnych barwieniach.

Zrekonstruowana kopia powstała z przechowywanych w Filmotece Narodowej dwóch oryginalnych wirażowanych kopii eksploatacyjnych, kontrnegatywu wykonanego z jednej z nich w latach 50. na taśmie nitro oraz fragmentów kopii na tej właśnie taśmie, odnalezionych w roku 2006 we Wrocławiu, zawierających nieznane dotychczas sceny filmu. Z uwagi na bardzo duże zniszczenia wszystkich zachowanych materiałów, nośnik podstawowy ustalano indywidualnie dla każdej sceny. Brakujące plansze z napisami czołowymi filmu zrekonstruowano na podstawie oryginalnego programu kinowego.

Obraz poddano cyfrowej rekonstrukcji w zaawansowanej technologii 4K: stabilizacji, korekcji gęstościowej i barwnej, a także usunięto większość zniszczeń i zniekształceń podczas niezmiernie pracochłonnego manualnego retuszu obrazu. Przywrócono też oryginalne barwienie taśmy, mające w oryginalne funkcję uwydatnienia emocji. Oranż, błękitno-zielony, magenta, błękit paryski, żółć – to barwy, które również współczesny widz będzie mógł zobaczyć. Film dostosowano do obecnych standardów: w każdej sekundzie powtórzono osiem klatek, aby odtworzyć wrażenie, jakie towarzyszyło widzom oglądającym go w pierwotnej prędkości (16 klatek na sekundę). Proces skanowania materiałów trwał ponad 2 miesiące. Najpierw skanowaliśmy „na sucho”, a potem „na mokro” – opowiada Paweł Śmietanka, kierownik Zespołu Restauracji Taśmy Filmowej – (…) w pierwszej technice film zeskanowaliśmy bardzo wiernie razem ze wszystkimi szczegółami obrazu i defektami w podłożu oraz emulsji światłoczułej. Tak powstała kopia cyfrowa o dużej rozdzielczości 4K - wierna kopia nośnika oryginalnego. Potem przystąpiliśmy do skanowania z użyciem płynu immersyjnego (…) Wtedy dopiero możemy mówić o początku rekonstrukcji obrazu filmowego w dużej rozdzielczości 4K. Następnie wykonaliśmy prace z wykorzystaniem technik rekonstrukcji cyfrowej przy udziale specjalistów. Obecny metraż filmu wynosi 2236 m – trwa nieco ponad dwie godziny. Niestety, film nadal jest niekompletny.

Cyfrowa rekonstrukcja „Pana Tadeusza” przeprowadzona została w Filmotece Narodowej w 2012 roku w zaawansowanej technologii 4K, w ramach projektu NITROFILM – „Konserwacja i digitalizacja przedwojennych filmów fabularnych w Filmotece Narodowej w Warszawie”, współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach XI Priorytetu „Kultura i dziedzictwo kulturowe” Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.