Nikita

reż. Luc Besson / Francja, Włochy 1990 / 118’

napisy: polskie i angielskie

Francuski neobarok

Atlantis, Betty, Chłopak spotyka dziewczynę, Diva, IP5, Kochankowie z Pont-Neuf, Księżyc w rynsztoku, Metro, Nikita, Ostatnia walka, Pola X, Roselyne i lwy, Śmiertelny układ, Wielki błękit, Zła krew

Indeks cyklu

Retrospektywa: Luc Besson

Ostatnia walka, Metro, Wielki błękit, Nikita, Atlantis

Indeks cyklu

Wracamy do lat 80. XX wieku, dekady erozji wielu doktryn i stylów życia, by przyjrzeć się jednemu z najciekawszych zjawisk we francuskim i światowym kinie.

Kuratorka sekcji: Magdalena Sztorc

 Na scenie pojawiają się wtedy nowi wonder boys: Jean-Jacques Beineix (Diva, Księżyc w rynsztoku, Betty), Luc Besson (Ostatnia walka, Subway, Wielki błękit) i Léos Carax (Boy Meets Girl, Zła krew), zrywający z chronicznym naturalizmem francuskiej kinematografii. Nie zmierzają co prawda do identycznych celów, ale w pełnym sprzeczności, złożonym, otwartym na wizualne realia swojego czasu (wideo, klipy, komiks, reklama, moda) pomyśle na kino okazują się podobni. Charakterystyczna dla nich niedbała elegancja, wyrafinowana brzydota, heterogeniczność stylu czyni z dotychczasowych artystycznych skaz nowy system estetyczny.

"Na temat stylu pisze Guy Scarpetta, autor znakomitego eseju poświęconego "neobarokowi": >Moda (przelotna) i sztuka (wieczna) mogą doskonale władać tymi samymi formami, tymi samymi tworzywami, czy tymi samymi stanami umysłowymi - linia demarkacyjna tkwi nie tyle w "naturze" użytych znaków, co w reżimie, jakiemu podlegają (...) tym, co wyodrębnia sztukę i odróżnia od mody mogłaby być jej zdolność do wzbudzania - jednocześnie - efektu przyjemności i prawdy, nawet jeżeli ta prawda wynika z fikcji, z szalbierstwa...< U Beineixa i jego kolegów można znaleźć , w różnym stopniu, ten podwójny efekt przyjemności i prawdy. Warto zauważyć, że ci filmowcy są obłudnie atakowani za efekt przyjemności (formalizm zwany chaotycznym), jakiej dostarczają ich filmy. Zwalnia to krytykę od zdrapywania pozorów, ponieważ kryje się tam wizja bardzo (za bardzo) pesymistyczna społeczeństwa lat osiemdziesiątych." (Raphaël Bassan, "La Revue du Cinéma", 1989)

Jean-Jacques Beineix

(ur. 8.10.1946, Paryż)

Pracę w filmie rozpoczął jako asystent producenta u boku Claude'a Berri. W latach 1969 - 78 asystował takim reżyserom jak Jean Becker, Claude Berri, Jean-Louis Trintignant, Jerry Lewis, Gérard Brach, Claude Zidi. W 1977 zrealizował swój pierwszy film, krótki metraż Le chien de Monsieur Michel (Pies pana Michela), który spotkał się z bardzo dobrym przyjęciem krytyki i zdobył wiele nagród. Zasłynął spektakularnym debiutem w roku 1981 - Diva, historią młodego listonosza-melomana zafascynowanego popularną śpiewaczką operową. Film otrzymał cztery Cezary (w tym nagrodę dla najlepszego filmu roku). Mimo sporego budżetu i udziału gwiazd: Gerarda Depardieu i Nastassji Kinski jego drugi film, Księżyc w rynsztoku (La lune dans le caniveau) z 1983 nie powtórzył sukcesu debiutu. Reżyser oskarżany o "stroheimowską dezynwolturę i megalomanię" dzięki temu filmowi zyskał zaś uznanie w świecie reklamy, którą zawsze uważał za zjawisko kreatywne. Zamieszanie wokół Beineixa przyniosła znowu Betty (37°2 le matin, 1986), opowiadająca o szalonej miłości pary outsiderów, których wzajemna namiętność doprowadza jednak do samodestrukcji. Dzięki filmowi, który odniósł wielki sukces komercyjny, występująca w głównej roli Béatrice Dalle stała się we Francji nowym symbolem seksu. Betty otrzymała nominację do Oscara w kategorii filmu nieanglojęzycznego, a z Hollywood napłynęły (nigdy nie zrealizowane) propozycje. Po rozczarowaniu Ameryką i powrocie do Paryża Beineix na podstawie pamiętników Thierry'ego Le Portiera, tresera drapieżników, którego poznał na planie jednej z reklamówek, nakręcił Roselyne i lwy (Roselyne et les lions, 1989). W 1992 roku powstał IP5: L'Ile aux pachydermes z ostatnią rolą Yvesa Montanda, historia wspólnej podróży trzech postaci: zakochanego grafficiarza Tony'ego, czarnego chłopca Jockeya i tajemniczego, nawiedzonego starca Leona.

W programie przeglądu:

1981 Diva

1983 Księżyc w rynsztoku / La lune dans le caniveau

1986 Betty / 37°2 le matin

1989 Roselyne i lwy / Roselyne et les lions

1992 IP5 / IP5: L'Ile aux pachydermes

Luc Besson

(ur. 18.03.1959, Paryż)

Od dzieciństwa interesował się kinem. Po maturze odbył krótki staż w Hollywood i rozpoczął pracę w kinematografii przy realizacji filmów krótkometrażowych i fabularnych, a następnie został asystentem reżysera w firmie Gaumont. Współpracował m.in. z Lewisem Gilbertem, Clive Donnerem, Claude Faraldo, Patrickiem Gfandperretem. W latach 1978 - 1982 nakręcił cztery krótkie metraże: Les petites sirenes (Syrenki), Voici (Oto), L'avant-dernier (Przedostatni) i Formule 2 (Formuła 2). W 1981 roku założył własną firmę producencką, w której realizował filmy reklamowe. Jego debiut w konwencji science-fiction Le dernier combat (1983) przyniósł mu uznanie krytyki i kilkanaście międzynarodowych nagród. Besson pokazuje w nim świat po katastrofie i tych, którzy uszli cało z zagłady i muszą stworzyć od podstaw nowy porządek społeczny. Wprowadza szereg osobliwych i niepowtarzalnych postaci, których kreacja stanie się charakterystyczną cechą jego stylu. Drugi film Subway (1985) znowu penetruje społeczny margines, tym razem z paryskiego metra, podziemnego świata istniejącego niezależnie od tego na zewnątrz. Zrealizowany z rozmachem Wielki błękit (1988) odniósł niezwykły sukces we Francji (8 mln widzów), również pokazując dychotomię - tym razem między światem ziemskim i morskim. Bohaterami filmu są rywalizujący ze sobą championi w nurkowaniu bez sprzętu Jacques Mayol i Enzo Molinari. Nikita (1989) to z kolei wnikliwy kobiecy portret. Wykreowana przez Bessona postać tym razem przechodzi nieustanne przemiany, od zagubionego punka, zbuntowanej uczennicy szkolonej przez służby specjalne, przez kobietę fatalną i perfekcyjną morderczynię. 

W programie przeglądu:

1983 Ostatnia walka / Le dernier combat

1985 Subway

1988 Wielki błękit / Le Grand bleu

1989 Nikita

1991 Atlantis

Léos Carax

(ur. 21.11.1960, Suresnes)

Léos Carax, właściwie Alexandre Oscar Dupont, jako dwudziestolatek po ukończeniu studiów na VII Paryskim Uniwersytecie i American College w Paryżu realizował krótkometrażowe filmy i współpracował z kultowym magazynem filmowym „Cahiers du Cinéma” pod redakcją Serge’a Daney. Przybrał wtedy artystyczny pseudonim – Léos Carax – anagram, pochodzący od jego dwóch imion. Jego pierwszym opublikowanym krytycznym tekstem była pozytywna recenzja reżyserskiego debiutu Sylvestra Stallone, Paradise Alley (1978), doceniająca rodzaj warsztatowego reżimu, którego Carax zawsze wymagał od kina i filmowców. Niedługo potem nakręcił swoje pierwsze krótkometrażówki: La fille revee (1978) i Strangulation Blues (1980), nagrodzoną Grand Prix dla krótkiego metrażu na Hyères Festival w 1981 roku. Wystąpił jako aktor u Godarda (King Lear) i Philippe’a Garrela (Les ministeres de l’art). Trzy lata zajęła mu realizacja pełnometrażowego debiutu - czarno-białego filmu Boy Meets Girl (1984), inspirowanego niemymi filmami Jeana Cocteau i twórczością Jean-Luca Godarda, z Denisem Lavantem i Mireille Perrier w głównych rolach. Film miał premierę na festiwalu w Cannes, gdzie otrzymał Nagrodę Młodych dla najlepszego filmu francuskiego, a reżyser został obwołany przez krytykę spadkobiercą Nowe Fali. Carax opowiada w nim o młodym mężczyźnie - Alexie, który właśnie rozstał się ze swoją dziewczyną. Z tego powodu popada w depresję. Pewnego dnia poznaje aktorkę, która właśnie porzuciła swojego kochanka. Oboje próbują się odnaleźć w nowej sytuacji i zapomnieć o okrucieństwie codziennego życia.

Skandal przetarł młodemu twórcy drogę w filmowym biznesie, pozwalając mu na realizację następnego filmu - Złej krwi (1986) z aktorskim kwartetem: Julie Delpy, Juliette Binoche, Michel Piccoli i Denis Lavant. Film otrzymał Nagrodę Alfreda Bauera za innowacyjność oraz Nagrodę Międzynarodowego Stowarzyszenia Kin Artystycznych (CICAE) na MFF w Berlinie w 1987 roku. Potwierdzeniem reżyserskiego talentu Caraxa stały się jego kolejne, wzbudzające emocje filmy: Kochankowie z Pont-Neuf (1991) i Pola X (1999). Po 13 latach milczenia reżyser powraca z Holy Motors, wybuchowym wodewilem z Denisem Lavantem w głównej roli, filmem, który już zyskał miano kultowego.

W programie przeglądu:

1984 Chłopiec spotyka dziewczynę / Boy Meets Girl

1986 Zła krew / Mauvais sang

1991 Kochankowie z Pont-Neuf / Les amants du Pont-Neuf

1999 Pola X

2012 Holy Motors

(na podstawie "Film na świecie" nr 2/399)