Współczesna Brazylia, jedno z tamtejszych wielkich miast. Dzielnica klasy średniej. Życie w filmie Filho - precyzyjne, chłodne, rozgrywające się w przestrzeni brazylijskiego osiedla - wydaje się wyjątkowo poukładane. Większość domów należy do tej samej rodziny. Ci, którzy je wynajmują, funkcjonują w klanowej wspólnocie, odgradzając się od zewnętrznego świata. Jednak ulice są niespokojne, dochodzi do aktów wandalizmu i nagle mieszkańcy idą po – zdawać by się mogło – rozum do głowy.
Pewnego dnia w okolicy pojawia się prywatna firma ochroniarska, która proponuje mieszkańcom swoje usługi. Kto jednak i przed czym powinien tu być chroniony? I czy nowi ochroniarze rzeczywiście gwarantują mieszkańcom bezpieczeństwo? Nowoczesna, bezosobowa architektura, pełna drzwi, okien i krat, staje się metaforą emocji bohaterów. Za wysokimi ogrodzeniami ciągną się puste, wąskie korytarze, wypełnione przez tytułowe „sąsiedzkie dźwięki”. Te głosy działają na wyobraźnię, w sterylne przestrzenie wdziera się pragnienie zemsty wykorzystanych i oburzonych. Reżyser potęguje uczucie niepewności, sprawnie myli tropy, coraz głębiej wciąga widza w swoją grę, zapowiadającą nieuchronną katastrofę.
Piękne zdjęcia, ciekawie pokazane ludzkie charaktery, intensywny świat gestów i dźwięków – to wszystko znajdziemy w filmie Klebera Mendonçy Filho. To także opowieść o tym, że jednym z najbardziej nieoswojonych stanów w życiu współczesnego człowieka pozostaje strach – z nim do dziś nie umiemy walczyć.
„Niezwykle spójny jest ten film – pisała selekcjonerka i dyrektorka artystyczna MFF T-Mobile Nowe Horyzonty, Joanna Łapińska. Od pierwszych scen reżyser konsekwentnie buduje świat, którego poszczególne elementy wzmacniają się i uzupełniają. (…) Z każdą sceną narasta atmosfera zagrożenia: chcemy się z tej rzeczywistości wyplątać, odgrodzić od tych emocji. Jesteśmy tylko my i strach.”
W swoim werdykcie jury FIPRESCI 12. MFF T-Mobile Nowe Horyzonty we Wrocławiu (Alison Frank, Müge Turan, Aleksandra Salwa), przyznając Sąsiedzkim dźwiękom swoją nagrodę, uzasadniało: „Za umiejętność wykreowania uczucia niepokoju u widzów dzięki fabule i niesamowitemu wykorzystaniu przestrzeni i dźwięku. Byłyśmy pod wrażeniem sposobu, w jaki odzwierciedlone są w filmie współczesne problemy społeczne Brazylii, gdzie traumatyczna wiejska przeszłość ma swoje odbicie w miejskich habitatach.”
Recife w stanie Pernambuco to piąte co do wielkości miasto Brazylii, skupiające w sobie większość problemów typowych dla południowoamerykańskich metropolii. Setúbal jest młodszym, spokojniejszym sąsiedztwem Boa Viagem, obecnie jednej z najdroższych dzielnic Recife, zabudowanej nowoczesnymi wieżowcami o różnych formach. Setúbal charakteryzuje się mniejszą skalą, bardziej mieszczańską, rodzinną atmosferą. Obie nadmorskie dzielnice położone są przy plaży, która zasłynęła z głośnych w latach 90., śmiertelnych ataków rekinów. To właśnie w tej okolicy, w której mieszkał sam reżyser, zostały nakręcone Sąsiedzkie dźwięki. Inspiracją scenariusza filmu były jego notatki, wynik codziennego obcowania z miejscem, z sąsiadami, obserwacji życia po drugiej stronie ulicy, spacerów po specyficznej, eklektycznej przestrzeni osiedla. Dwuznaczny sposób filmowania architektury, dzięki któremu staje się ona przyjacielem i wrogiem jednocześnie, był już przez reżysera podejmowany w jego wcześniejszych krótkich metrażach, szczególnie w Eletrodoméstica z 2005 roku, w którym tło – kształt, faktura, tropikalna jasność betonu przyjmuje cechy postaci. Zupełnie inne podejście zaprezentował w filmie Cold Tropics (Recife Frio) z 2009 roku – tu: architektura została pokazana jako uciążliwa, chłodna i odhumanizowana, a zarazem niezwykle fotogeniczna. Filho wprowadza więc człowieka w tę trudną do zdefiniowania przestrzeń i obserwuje jego zachowanie, które pod powierzchnią nowoczesnego stylu życia skrywa odleglejsze w czasie fundamenty, bardziej pierwotne struktury.
Kleber Mendonça Filho: „Interesuje mnie postrzeganie idei „biedy” i „bogactwa”. Mimo, że Brazylia się zmienia, wyraźne ślady dawnych napięć w obrębie brazylijskiego społeczeństwa wydają się nienaruszone. Pogarda i strach, tłumiony gniew i rezygnacja są wynikiem braku wykształcenia oraz oddziaływania katolicyzmu i mieszanki najróżniejszych innych religijnych praktyk, które ugruntowują podziały w społeczeństwie.”
Kleber Mendonça Filho
Urodził się w 1968 roku w Recife (północno-wschodnia część Brazylii), do dziś jest związany z tym miejscem. W latach 1982 – 87 mieszkał z rodziną w Wielkiej Brytanii. Studiował dziennikarstwo, pracował jako krytyk filmowy oraz programer art-house’u w Recife - Cinema da Fundação Joaquim Nabuco. Po raz pierwszy sam stanął za kamerą w latach 90. Od tego czasu zrealizował wiele filmów krótkometrażowych, nagradzanych na festiwalach w Brazylii i za granicą, dokumentów i eksperymentalnych prac wideo. Tytuły: A Menina do Algodão (The Little Cotton Girl, 2003), Vinil Verde (Green Vinyl, 2004), Eletrodoméstica (2005), Noite de Sexta Manhã de Sábado (Friday Night Saturday Morning, 2006) i Recife Frio (Cold Tropics, 2009) w sumie zdobyły ponad 100 nagród, były pokazywane na festiwalach w Karlovych Warach, na BAFICI, w Rotterdamie (gdzie reżyser był bohaterem retrospektywy w 2007 roku w cyklu „Short Profile”), Rencontres Cinémas d’Amérique Latine de Toulouse, Indie Lisboa, Clermont-Ferrand i w Cannes (Piętnastka Reżyserów). Jego pierwszy pełny metraż, dokument Crítico (2008) skupiał się na niełatwej relacji między filmowcami a krytykami filmowymi, śledzonej podczas serii wywiadów z przedstawicielami obu grup, zarejestrowanych na przestrzeni 9 lat. Sąsiedzkie dźwięki, pełnometrażowy debiut fabularny reżysera miał światową premierę na festiwalu w Rotterdamie w 2012 roku.
Wybrana filmografia:
1997 Enjaulado / Caged In (kr.m.)
2003 A menina do algodao / The Little Cotton Girl (kr.m.)
2004 Vinil verde / Green Vinyl (kr.m.)
2005 Eletrodoméstica (kr.m.)
2008 Crítico (dok.)
2012 Sąsiedzkie dźwięki / O som ao redor / Neighbouring Sounds
Media o filmie:
„(…) film, od którego trudno się uwolnić - w Sąsiedzkich dźwiękach Brazylijczyk Kleber Mendonça Filho przez ponad dwie godziny buduje napięcie rodem z thrillera po to, by mogło ono wybuchnąć, dopiero gdy ruszą napisy końcowe. Wszystko rozgrywa się w specyficznym osiedlu brazylijskiego miasta. Zamożni mieszkańcy, wysokie kraty oraz dźwięki: ujadanie psa, wirująca pralka, bawiące się dzieci. Sąsiedzkie konflikty (szarpiące się za włosy kobiety, z których jedna ośmieliła się kupić większy telewizor) i przemilczenia (wszyscy wiedzą, że studiujący Dinho okrada samochody, ale nikt nie chce z tym nic zrobić) zyskują nowy sens, gdy staje się jasne, że większość mieszkań zajmują członkowie tej samej rodziny.
Przypomina ona mafijny klan zanurzony w dziwnej ułudzie, nierzeczywistości, w której każda czynność - czy to agenta nieruchomości, czy sfrustrowanej żony i matki - jest tylko pozorem. Coś się jednak w tym świecie kotłuje. "Proszę tak do mnie nie mówić!" - odpowie swojej gospodyni upokarzana służąca. Ktoś inny zarysuje kluczem luksusowy samochód. A członkowie nowej na osiedlu firmy ochroniarskiej zaczynają prowadzić własną grę, jakby szykowali się do klasowej rewolucji.” (Paweł T. Felis, „Gazeta Wyborcza”)
„W prologu widzimy zdjęcia ubogich rolników z rejonów Pernambuco. To, co z początku wydaje się jednak archiwalną ciekawostką, w finale nabiera zupełnie innego znaczenia. Chwyty stylistyczne rodem z dreszczowca, a nawet z horroru, powoli zmieniają narracyjną tkankę filmu. Bohaterowie śnią o końcu świata wzniesionego na wyzysku i przemocy wobec biedniejszych, zaś zwiewna, obyczajowa impresja zamienia się powoli w film o przekazywanej w genach mściwości. Sąsiedzkie dźwięki sprawdzają się zarówno jako nieortodoksyjny dreszczowiec, jak i portret społeczeństwa panoptycznego, które na własne życzenie poddaje się wzmożonej kontroli. Najbardziej przekonujące są jednak wtedy, gdy podsycają nasze lęki przed wspólnotą mieszkaniową.” (Michał Walkiewicz, filmweb.pl)
„Film debiutującego w długim metrażu Klebera Mendonçy Filho ogląda się jak kryminał, ale dosyć osobliwego typu. Nieśpieszne tempo, szerokie kadry, mylne tropy, niepewność, komu można wierzyć, kto jaką rolę odgrywa w tej historii, dziwne sny, ciągłe kwestionowanie pierwszych wyobrażeń. Sposób opowiadania i specyficzna atmosfera - gęsta w obrazie i dźwięku, z podskórnym "oczekiwaniem na" - są bliskie dziełu Nuri Bilge Ceylana Pewnego razu w Anatolii.
Szczególną rolę w filmie odgrywa dźwięk. Jego charakter, podobnie jak forma ukazanej architektury, potęguje efekt presji, której poddani są mieszkańcy tej części Recife. Szczekający wiecznie pies nie daje zasnąć, telefon dzwoni wyjątkowo uporczywie, uliczni sprzedawcy zakłócają ciszę, puszczając głośno muzykę, a w tle zawsze można usłyszeć dźwięki z budowy. Oto rodzi się nowe zaplecze klasy średniej - górujące nad okolicą wieżowce. I o tym jest też między innymi film Filho - o podziale klasowym brazylijskiego społeczeństwa, o tych, którzy służą, i o tych, którym się usługuje, o przeszłości, która zdecydowała o społecznym rozwarstwieniu teraźniejszości. Dobierając takich, a nie innych aktorów, reżyser daje do zrozumienia, że ten podział jest w dużej mierze funkcją koloru skóry.” (Katarzyna Waletko, „Gazeta Wyborcza Wrocław”)
"W sugestywny sposób tworzy audiowizualny pejzaż społecznych lęków współczesnej Brazylii - przepaść tworzącą się między biednymi i bogatymi, technologiczną izolację, narastające poczucie wyobcowania. Dźwięk jest tu nie mniej ważny niż obraz - metaforą duchowego zniewolenia są wszechobecne kraty, zaś symbolem społecznego rozedrgania - kakofonia wyostrzonych dźwięków, której doświadczają w swych mieszkaniach bohaterowie filmu.
Sąsiedzkie dźwięki nie są jednak wyłącznie próbą diagnozy społecznej. Filho wprowadza bowiem do swego filmu również oniryczne elementy z rezerwuaru kina grozy. Bohaterowie zażywają kąpieli, kiedy woda zmienia kolor na krwisto-czerwony; córka Beatriz przeżywa na jawie rodzaj nocnego koszmaru, wreszcie - w kącie kadru miga nam w pewnym momencie tajemnicza postać. Tak jakby reżyser "Sąsiedzkich dźwięków" chciał nam zasugerować, że pod podszewką świata, o którym opowiada i który próbuje zrozumieć, skrywają się wykraczające poza racjonalne eksplikacje moce." (Tomasz Bielenia, interia.pl)
„Wszyscy potrzebują bezpieczeństwa, zdają się być przerażeni światem, więc kamera Pedro Sotero zwykle nie zwraca na niego uwagi. Bohaterowie opowieści spędzają czas w swoich domach, przypatrują się innym zza okiennych krat i podsłuchują sąsiadów. Tak zdobywają materiał, który pozwoli im manipulować wydarzeniami, rozgrywającymi się w okolicy. Czują się bezpieczni, ponieważ przestrzeń, w której żyją, wydaje się w pełni oswojona. Co robi matka, która włącza odkurzacz i wystawia go na balkon? Sprząta? Jest w końcu panią domu, powinna. Nikt nie widzi, że w istocie stoi w cieniu i pali papierosa wciągając dym w rurę odkurzacza. To pierwszy sygnał, że w domach dzieje się coś innego, niż się z zewnątrz wydaje. Sąsiedzkie dźwięki są pełne tego typu wskazówek. Reżyser wprowadza je w strukturę filmu nienachalnie, ale wyraźnie. Ewidentnie nie chce zaburzyć stworzonych na wstępie pozorów. Daje jednak widzowi szansę, by mógł zagłębić się w świecie, zdejmować z niego warstwę po warstwie i szukać prawdy ubranej w kostium mieszczańskich przyzwyczajeń.” (Anna Bielak, Anna Tatarska, portalfilmowy.pl)
Forum Nowe Horyzonty o filmie:
„(…) bardzo mi się podobało. Mieli mnie już od pierwszej sceny, gdzie niby widzimy bawiące się dzieci, ale agresywne najazdy kamery kreują nastrój niepokoju, który utrzymuje się przez cały film. I dalej - niby nic specjalnego, ale jakoś udało im się zachęcić mnie do podejrzewania bohaterów o różne niecne rzeczy. No i fajnie, że na koniec nie uciekli się do niepotrzebnej przemocy.” (Mrozikos667)
„Bardzo mi się podobał, ja bardzo lubię wątek szaleństwa, które ogarnia kury domowe, pociąga mnie aspekt ich samotności i wyobcowania i ładnie tu był poprowadzony.” (PaniKazia)
„Mój ulubiony film konkursowy. Świetna reżyseria, scenariusz. Plus sny i rewelacyjna końcówka.” (vifon00)
„Nie raz już się zastanawiałam, jak wygląda życie w wieżowcach dużych miast Ameryki Południowej - Sąsiedzkie dźwięki zaspokoiły moją ciekawość. Labirynty korytarzy, kraty, brak okien, obdrapany biały tynk, pustostany, widoki z góry na pobliskie fawele - to bardzo interesujące filmowe uniwersum. Do scenografii dodajemy upał, nudę, samotność bohaterów i ich rozedrgane (niczym pralka na programie wirowania) marzenia senne i mamy intrygujący, niepokojący film. Również mój ulubiony film konkursowy. A zebranie wspólnoty mieszkaniowej niczym się nie różniło od tych, w których mam przyjemność uczestniczyć.” (kata_strofa)
